2.2.1 Rof árbakka

Rof á bökkum Lagarfljóts ofan við Steinboga að Lagarfossi virðist vera takmarkað og staðbundið. Neðan við Steinboga rennur Lagarfljót í bugðóttum farvegi en eðli slíkra farvega er að rof verður í ytri bakka bugðu en landmyndun út frá innri bakka. Rof hefur því alltaf verið til staðar á þessu svæði og staðfestir samanburður á loftmyndum það. Mest virðist rof vera við Hól og í bugt austurbakka gegnt Grænanesi.

Í ágúst 2012 var gerð úttekt á ástandi lands við bakka Lagarfljóts og Jökulsár í Fljótsdal m.t.t. landbrots. Starfsmenn Landgræðslu ríkisins gerðu úttektina og var sérstaklega horft til bakkagerðar, hæðar árbakka, halla árbakka og landbrots. Heildarlengd árbakka sem voru skoðaðir nam 211,5 km og má sjá yfirlitsmynd af landbroti við Lagarfljót hér og úttektarskýrsluna hér.

Í Töflu 1 má sjá niðurstöður mælinga á bakkarofi á nokkrum stöðum við Lagarfljót en árlega er fylgst með framgangi rofs á svæðum við fljótið. Mesta rofið var á svæði 8, sunnan við Hól. Bakkinn var grjótvarinn árið 2018 og því hefur það svæði verið tekið út úr töflunni.

Uppfært: 29. maí 2024
Heimild: Landsvirkjun 2024

Hvað er mælt?

Breytingar á árbakka eru mældar eftir sniðum í árbakka á völdum stöðum. (Áhrif framkvæmda: óbein).

Vöktunaráætlun

Árlegar mælingar eru gerðar frá viðmiðunarpunkti (hæll) að bakkabrún. Samhliða eru myndir teknar af bakka.

Markmið

Fylgjast með hugsanlegu rofi til að geta gripið inn í framvinduna með bakkavörnum.

Mögulegar viðbragðsaðgerðir

Ef rof er á árbökkum er hægt að grípa inní þróun með bakkavörnum.

Á ársfundi verkefnisins 30. apríl 2019 var eftirfarandi breyting á vöktunaráætlun samþykkt:

Rökstuðningur breytinga: Hælar voru settir niður 2005 sem núllpunktar. Hælar geta týnst og þá er settur nýr núllpunktur. Mælt er árlega.

Þessi vísir var upphaflega númer 18.1 . Þá hét hann Rof í árbakka Jökulsár í Fljótsdal og Lagarfljóts og má finna umfjöllun um hann undir því númeri í áfangaskýrslum verkefnisins frá 2005 og 2006.

Tvisvar hefur númeri vísis verið breytt.

Í tengslum við vöktun gróðurfarsbreytinga frá byggingu Lagarfossvirkjunar hefur á vegum RARIK verið fylgst með rofi á nokkrum stöðum í Lagarfljóti ofan Lagarfoss. Grunnástand á þessu svæði er því þekkt. Mæld er fjarlægð árbakka frá 13 gróðurreitum á 7 svæðum við Fljótið. Landbrot hefur verið afar misjafnt eftir svæðum, mest utan við Egilsstaði, einkum í Dagverðargerði og á Rangá 1.

Á árinu 2005 var grunnástand mælt á þeim stöðum við Lagarfljót neðan Lagarfoss þar sem talin er hætta á rofi. Mælingarnar verða endurteknar vorið 2009 og á grundvelli samanburðar við mælingar 2005 verður framhaldið metið.

Sjá skýrslu LV-2005/087: Kárahnjúkavirkjun: Mælingar á bökkum við Lagarfljót neðan Lagarfoss og Jökulsá á Dal við Húsey - Grunnástand fyrir tilkomu virkjunar - Mælingar í apríl / október 2005

Tilkoma Kárahnjúkavirkjunar mun auka rennsli í Jökulsá í Fljótsdal og Lagarfljóti sem getur haft áhrif á rof við bakka árinnar. Meðalrennsli Jökulsár í Fljótsdal og Lagarfljóts mun aukast um tæplega 90 m³/s sem svarar til um helmings aukningar meðalrennslis við Egilsstaði. Aukning rennslis í flóðum er þó hlutfallslega mun minni.

Auknu rennsli fylgir aukinn straumhraði og þar með getur hætta á rofi við bakka árinnar aukist. Slíkt rof á sér þó að langmestu leyti stað í flóðum, en þá eru áhrif Kárahnjúkavirkjunar á rennsli hlutfallslega lítil og aukning á straumhraða mjög lítil. Verulegt bakkarof á sér þegar stað á einstaka stað neðan Lagarfoss og einnig að nokkru leyti í Jökulsá í Fljótsdal.

Auknu rennsli fylgir einnig hækkun vatnsborðs sem ein og sér getur aukið rof, sérstaklega þar sem straumhraði er mjög lítill og öldurof er ráðandi þáttur. Þetta á við um Lagarfljót ofan Egilsstaða og að nokkru leyti við svæðin neðan Lagarfoss. Rof af völdum öldu á sér þegar stað á nokkrum stöðum við Fljótið.

Þriðji áhrifavaldurinn á rof ásamt straumhraða og vatnsborðshæð er ís. Ekki er talið að Kárahnjúkavirkjun muni hafa nein teljandi áhrif á ísafar á Fljótinu. Möguleg áhrif virkjunarinnar á rof vegna íss verða því aðeins óbein, þ.e. þar sem vatnsborð hækkar að vetrarlagi getur rof vegna íss færst ofar á ströndina. Þetta á einungis við um svæðið neðan Lagarfoss, en milli Lagarfoss og Egilsstaða ganga þessi áhrif í gagnstæða átt, þ.e. vatnsborð lækkar.

Úr áfangaskýrslu um vísa og grunnástand frá apríl 2005

LV-2023/055 - Landbrot á bökkum Hálslóns í Krintilsárrana.

2023

Landgræðslan hefur annast mælingar á landbroti við strönd Hálslóns í Kringilsárrana frá árinu 2013 að beiðni Landsvirkjunar. Venjan er að mælingar fari fram á um 10 km kafla af strandlengju Kringilsárrana en í ár stóð til að sleppa svæðinu sunnan Hrauka. Áætlað var að mæla og skrásetja landbrot á tveimur dögum en vegna veðuraðstæðna var aðeins fært í Ranann annan daginn og því náðist einungis að mæla nyrsta hluti svæðisins þ.e.a.s. upp með Kringilsánni og stuttan spöl suður með austurbakka Ranans. Að auki bilaði
tækjabúnaður og því var ekki mælt eins langt inn með Kringilsánni og venjan er. Úttektin sumarið 2023 náði því einungis til rúmlega 3,3 km af strandlengjunni og flokkaðist 36,8% með mikið landbrot, 36,9% með talsvert landbrot, 10,7% með lítilsháttar landbrot og 15,6% með mjög lítið eða ekkert landbrot. Ekki voru umtalsverðar breytingar á  landbrotinu á þessum hluta strandlengjunnar frá síðasta ári en þó var heldur minna landbrot upp með Kringilsánni en verið hefur.

Skoða eldri skýrslur

Hægt er að skoða meira ítarefni sem snýr að vísinum með því að smella á hlekkinn hér fyrir ofan.